تشنج (Seizure) به حمله ی منفرد صرع (Epilepsy) گفته می شود. صرع گروهی از سندروم های بالینی است که با اختلالات حمله ای و گذرای عملکرد مغز همراه است. هم علل و هم تظاهرات تشنج از خوش خیم تا تهدید کننده ی حیات متغیرند. فاکتورهای خطر عبارتند از آنسفالیت، اختلالات متابولیسم اسید آمینه، آنومالی های ساختمانی (مثل نئوپلاسم، هیدروسفالی، اختلال عملکرد شانت، میکروسفالی، مالفورماسیون شریانی - وریدی)، اختلالات سیستمیک (مثل آنمی سیکل سل، LES)، عفونتهای مادرزادی یا سندروم های عصبی - جلدی (مثل توبروس اسکلروزیس، نوروفیبروماتوز، سندروم Sturge-Weber).
عوامل مستعد کننده ی تشنج عبارتند از تب، سپسیس، هایپوگلیسمی، هایپوکلسمی، هیپوکسمی، هيپرناترمی یا ھیپوناترمی، هیپوتانسیون، توکسین یا دارو و آسیب سر
شیوع تشنج در کودکان صفر تا ۹ سال ۴/۴ مورد در هر ۱۰۰ مورد و در کودکان ۱0 -۱۹ سال ۶/۶ مورد در هر ۱۰۰ مورد است. تب تشنج ساده جداگانه بررسی میشود و بروز آن ۳-4 در کودکان است.

✍ علایم تشنج ممکن است یکی از موارد برشمرده باشد: فقدان یا تغییر هوشیاری از جمله تغییرات رفتاری و شنوایی، حسی یا بویایی و هالوسیناسیون (توهم) فعالیت غیرارادی حرکتی از جمله وکالیزاسیون، انقباضات تونیک یا کلونیک، اسپاسم، اتوماتیسم (خیره شدن، چشمک زدن، ملچ ملوچ لبها، جویدن، رکاب زدن) یا حرکات کره آنتوئید، آتونی (فقدان توان منجر به افتادن) ،بی اختیاری.
✍ نشانه ها عبارتند از تغییر در سطح هوشیاری یا فعالیت حرکتی ، اختلال عملکرد اتونوم مثل میدریاز، دیافورز، هیپرتانسیون، تاکیکاردی یا آپنه، افزایش ترشح بزاق ، خواب آلودگی پس از تشنج
✍ تشنج نوزادی ممکن است تظاهرات ملایمی داشته باشد و گاهی فقط تغییرات اتونوم مثل میدریاز، آپنه یا بی نظمی قلبی دیده شوند.

✍ پریدن از خواب
✍ دلهره ی نوزادی
✍ لرزش
✍ هيپوونتيلاسيون
✍ سنکوپ
✍ میگرن
✍ صرع کاذب
✍ نارکولپسی
✍ سندروم تورت
✍ کره

] مهم: تشخیص افتراقی فعالیت تشنجی حقیقی از اختلالات حمله ای غیرصرعی مهم میباشد. این اختلالات با EEG نرمال مشخص می شوند و به داروهای ضد صرع پاسخ نمی دهند. [

✍ شرح حال و معاینه ی فیزیکی
✍ آزمایشات بالینی
✍ مونیتورینگ قلبی
✍ ام آر آی
✍ سونوگرافی
✍ سی تی اسکن
✍ لومبار پانکچر
✍ الکترو انسفالوگرام (EEG)
✍ راه هوایی
✍ راه وریدی
✍ پذیرش
✍ دارو درمانی
✍ درمان موارد خاص

✍ شرح حال و معاینه ی فیزیکی : تشخیص تشنج عمدتاً بر پایه ی سابقه و معاینه ی فیزیکی و مطالعات آزمایشگاهی استوار است.

✍ آزمایشات بالینی : اندازه گیری سطح سرمی دارو برای فنوباربیتال، فنی توئین، والپروئیک اسید، کاربامازپین و اتوسوکسیمید در بیماران دارای تشنج قطع یا صرع مداوم مفید است. مطالعات شیمی سرم (الکترولیتها، منیزیم، کلسیم، کراتینین و BUN) معمولاً اندیکاسیون ندارد مگر در تشنج نوزادی، اسپاسم شیرخوار، تب تشنج با طبیعت کمپلکس (مدت بیش از ۱۵ دقیقه، درگیری فوکال یا چندین بار عود در ۲۴ ساعت)، صرع مداوم و شک به اختلالات متابولیک یا GI.
آمونیاک سرم، تیترهای TORCH (توکسوپلاسموز، روبلا یا سرخجه، CMV و هرپس) و اسکرینینگ اسید آمینه ی ادرار و سرم ممکن است در تشنج نوزادی مفید باشد.
آنالیز گازهای خونی (ABG) در تشنج نوزادی و صرع مداوم ضرورت دارد.
اسکرینینگ توکسیکولوژی (سم شناسی) ممکن است در نوجوانان مشکوک به مصرف داروهای تفریحی مثل کوکائین مفید باشد.

✍مونیتورینگ قلبی : برای ارزیابی فواصلی PR و QT و احتمال دیس ریتمی قلبی به عنوان عامل مستعد کننده ی تشنج، مونیتورینگ قلبی با ECG مفید است.

✍ سونوگرافی، MRI ، CT اسکن : MRI در اغلب موارد تشنج بار نخست تصویربرداری ترجیحی عصبی است در صورتی که سونو مغزی در نوزادان مفید میباشد و CT فوری بدون کنتراست در موارد ترمای سر، صرع مداوم بدون تب و تشنج فوکال یا نشانه های عصبی فوکال اندیکاسیون دارد.

✍ لومبار پانکچر: لومبارپانکچر در بیمارانی انجام میگیرد که به تشنج نوزادی، اسپاسم شیرخوار و تب تشنج کمپلکس در سنین کمتر از ۱۸ ماه، نشانه های مننژیال یا تغییر مداوم در هوشیاری مبتلا هستند.

✍ الکتروانسفالوگرام: مونیتورینگ اورژانس EEG در موارد تشنج نوزادی، صرع مداوم غیر تشنجی و صرع مداوم مقاوم به ویژه همراه با عامل فلجی (پارالیتیک) اندیکاسیون دارد.

✍ راه هوایی : درمان اولیه ی تشنج عبارتست از:
۱- نگهداری راه هوایی با تجویز اکسیژن، ساکشن، باز کردن راه هوایی یا انتوباسیون در صورت نیاز
2- ختم تشنج
۳- تصحیح علل برگشت پذیر
۴- آغاز مطالعات تشخیصی مناسب
۵- ترتیب دادن فالواپ یا پذیرش مناسب با بیمار

ختم فعالیت تشنجی برای جلوگیری از تغییرات پاتولوژیک غیرقابل برگشت و خطر اختلال صرعی مقاوم به ویژه در صرع مداوم (صرع بیش از ۳۰ دقیقه) مهم می باشد. به همین دلیل، تشنج بیش از ۱۰ دقیقه به عنوان صرع مداوم درمان میگردد.
✍ راه وریدی : توجه به این نکته مهم است که برقراری راه وریدی در تشنج نوزادی، صرع مداوم و تشنج عود کننده (Recurrent Seizures) لازم است.

✍ پذیرش : پذیرش در تشنج نوزادی و صرع مداوم لازم است و باید برای تب تشنج کمپلکس (به ویژه اگر مشکوک به سپسیس یا مننژیت باشد)، تشنج قطع عود کننده (به ویژه با سطوح درمانی یا سمی دارو)، تشنج بار اول همراه با درگیری فوکال، معاینه ی نورولوژیک غیرطبیعی مقاوم یا مشکوک به بیماری نورولوژیک یا سیستمیک درنظر گرفته شود.

✍ دارو درمانی: در تشنج اول (First Seizures)، تنها بیمارانی داروهای ضد صرع را شروع می کنند که به تشنج طولانی یا تکراری به ویژه با نقص عصبی همزمان مبتلا باشند. انتخاب داروی ضد صرع بر اساس نوع تشنج، عوارض جانبی و راحتی تجویز انجام می شود و باید معمولاً با پزشک اولیه یا نورولوژيست مشورت گردد.
1-تشنج تونیک - کلونیک ژنرالیزه معمولاً با والپروآت، توپیرامات یا لاموتریژین درمان میشود.
Valproate (Depacon, Depakene, Tab 200mg, Syr 200mg/5ml, D) 20-60mg/kg/d divided bid-tid.
Topiramate (Topamax, Tab 25, 100, 200mg Cap 15, 25mg, C) 1-10mg/kg/d divided bid.
Lamotrigine (Lamictal, Tab 25, 100, 150, 200mg, C) 2-15mg/kg/d divided qd-bid. With lower doses when used with valproate (MD 1-5mg/kg/d, max 200mg/d).
2-تشنج پارشیال عمدتاً با کاربامازپین درمان میشود ولی دیگر داروهای خط اول عبارتند از فنی توئین، فنوباربیتال و پریمیدون،
Carbamazepin (Tegretol, Susp 100mg/5ml, Tab 200mg, D) 10-40mg/kg/d divided bid-tid.
Phenytoin (Dilantin, Susp 125mg/5ml, Cap 50, 100mg, D) 4-8mg/kg/d divided bid-tid.
Phenobarbital (Luminal, Elixir 15mg/5ml, 20mg/5ml, Tab 15 , 60,100mg, D) 3-8 mg/kg/d divided bid.
Primidone (Mysoline, Susp 250mg/5ml, Tab 250mg, D) 5-20mg/kg/d divided qd-tid.
3-تشنج پاراشیال کمپلکس با فلبامات یا گاباپنتین درمان می شود
Felbamate (Felbatol, Susp 600mg/5ml, Tab 400, 600mg, C.) 45mg/kg/d divided tid-qid.
Gabapentin (Neurontin, Tab/Cap 100, 300, 400mg, Solu 250mg/5ml, C) 20-30 mg/kg/d divided tid.
1- تشنج ابسنس عمدتاً (بعد از تایید باEEG ) با اتوسوکسیمید درمان می گردد.
Ethosuximide (Zarontine, Cap 250mg, Syr 250mg/5ml, C) 20-30mg/kg/d divided bid.
2- دوز سرشار وریدی را می توان با فرم وریدی والپروآت به دست آورد.
Valproate (Depacon, Inj 100mg/ml, D) 10–30mg/kg in at least 50ml D5W/NS/LR over 15min
هر دوز دارو را با حداقل ۵۰ میلی لیترD5W/NS/LR رقیق کنید.
6-عوارض درمان ضد صرع : کاربامازپین می تواند باعث هیپوناترمی و اختلال حرکتی شود. کلونازپام می تواند به تسکین و اختلال عملکرد مثانه منجر گردد. اتوسوکسیمید می تواند باعث اختلال حرکتی گردد. گاباپنتین می تواند سبب تشنج میوکلونیک، آسیب کبدی و گیجی شود. لاموتریژین می تواند راش (به ویژه سندروم استیونس - جانسون، TEN) و تداخل دارویی ایجاد کند. فنوباربیتال باعث سداسیون، اختلال عملکرد کبدی یا ضعف می شود. فنی توئین سبب هیپرپلازی لثه، نوروپاتی، استئومالاسی، آنمی ماکروسیتیک، ضعف، راش، آسیب کبدی، آتاکسی و تهوع می گردد. خروج این دارو از رگ (Extravasation) می تواند باعث سندروم دستکش ارغوانی (Purple Glove Syndrome) گردد. توپیرامات سبب فقدان حافظه، تسکین و سنگهای کلیه میشود. والپروات منجر به آسیب کبدی، افزایش آمونیاک خون، پانکراتیت و ترومبوسیتوپنی می گردد.

• درمان موارد خاص: موارد خاص عبارتند از: تب تشنج، تشنج نوزادی، اسپاسم های شیرخواران، آسیب سر، تشنج حین درمان و صرع مداوم که در مباحث جداگانه به آنها پرداختیم.